Osmanlı’da 1 Mayıs Kutlamalarını Anlattı

Toplumsal Araştırmalar Kültür ve Sanat İçin Vakıf (TAKSAV) Edirne İl Temsilciliği tarafından söyleşiler devam ediyor. “Osmanlı’dan Türkiye Cumhuriyeti’ne 1 Mayıslar ve Emek Hareketi Tarihi” söyleşisinde Kırklareli Üniversitesi’nden Dr. Öğretim Üyesi Erhan Özşeker sunum yaptı.

Özşeker’in, Osmanlı Devleti ile Türkiye Cumhuriyeti’nde düzenlenen 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü kutlamaları ile yaptığı sunuma vatandaşlar da yoğun ilgi gösterdi.

“İLK KUTLAMA SELANİK VE ÜSKÜP’TE”

Özşeker, ABD’de gerçekleşen Haymarket Olayı’nın ardından 1889 yılında Paris’te toplanan 2’nci Enternasyonel’in 1 Mayıs tarihinin Emek ve Dayanışma Günü olarak kutlanmasına karar verdiğini söyledi. Özşeker, Osmanlı Devleti’nde ilk kitlesel toplantı ve gösteri yürüyüşü biçimdeki 1 Mayıs kutlamasının, 1909 yılında Selanik ve Üsküp’te yapıldığını belirterek; “Selanik’teki kutlamaları, Selanik Sosyal İşçi Federasyonu örgütlüyor. İkinci Meşrutiyetin ilanından sonra Osmanlı’da göreceli özgürlükler furyası başlıyor. Siyasi partiler, sendikalar, dernekler kuruluyor. Baskıcı bir siyasal ortamdan nispeten daha özgürlükçü bir siyasal ortama geçince işçi örgütleri kurularak çeşitli eylemler düzenlemeye başlıyorlar. Selanik ve Üsküp’te yapılan 1 Mayıs kutlamalarını, Türkiye’de yapılan ilk 1 Mayıs kutlamaları olarak kabul ediyoruz. Çünkü bunlar sosyalistler tarafından düzenleniyor ve meydanlarda miting şeklinde yapılıyor. Günümüzdekilere de benziyor” ifadelerini kullandı.

“İTTİHAT VE TERAKKİ CEMİYETİ 1 MAYIS’I 1912 YILINDA YASAKLIYOR”

1910 yılında da Selanik’te 1 Mayıs’ın kutlandığını söyleyen Özşeker; “İktidarda İttihat ve Terakki Cemiyeti var. Onların da en iyi örgütlendiği bölgeler Selanik ve çevresi. 1910’daki 1 Mayıs’ın Selanik’teki Türk, Bulgar ve Musevi işçilerin katılımıyla kutlandığı belirtiliyor. Bunların hepsinin ayrı ayrı sendika benzeri örgütleri de var. Ancak 1910’dan itibaren Selanik Sosyalist İşçi Fırkası ile İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin arasında gerginlik olmaya başlıyor. Bazı konularda uzlaşmazlık yaşıyorlar. Çünkü İttihat ve Terakki Cemiyeti aslında burjuva zihniyetli bir parti ve sosyalistlerin güçlenmesinden çok hoşnut da değiller. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin sosyalistleri bastırma çabaları nedeniyle 1911’de Selanik’ta yapılan 1 Mayıs mitingi, cemiyete karşı protesto mitingine dönüşüyor. 1911 yılında İstanbul’da da 1 Mayıs kutlanıyor. İttihat ve Terakki Cemiyeti, sosyalistlere baskıları nedeniyle 1912 yılında 1 Mayıs kutlamalarına yasak getiriyor. Bu yıl ne Selanik’te, ne de İstanbul’da kutlama yapılamıyor. Salon toplantıları şeklinde bir araya gelebiliyorlar ama meydanlarda miting şeklinde yapılamıyor” dedi.

“İŞGAL KUVVETLERİNE KARŞI MÜCADELE HÜVİYETİ KAZANIYOR”

Özşeker, 1913 ve 1914 yıllarında da 1 Mayıs’ın kutlanamadığını açıklarken; “Selanik Sosyalist İşçi Fırkası’nın yazdığı raporda, ‘1 Mayıs 1914 günü yürüyüş yapamadık. Bu keyfi yönetimi protesto ediyor ve sizlerle bir kez daha haykırıyoruz; kahrolsun burjuvazi, yaşasın özgürlük, yaşasın toplumsal devrim’ yazıyor. Bu yasaklamalar 1920’li yılların başına kadar aralıklı olarak devam ediyor. Birinci Dünya Savaşı yıllarında İstanbul işgal altında olduğu zaman 1 Mayıs protestoları işgal kuvvetlerine karşı bir mücadele, emperyalizme karşı mücadele hüviyeti kazanmaya başlıyor. O zaman da İstanbul’u yöneten işgal kuvvetleri komutanlığı 1 Mayıs gösterilerinden çok rahatsız oluyor. Çünkü yabancı devletlerin işgalinin sona ermesine yönelik tepki ifade ediliyor. Aslında 1 Mayıs, o dönemin baskın siyasal sorunlarının dile gelmesine de vesile oluyor” sözlerine yer verdi.

“1976 YILINA KADAR TAMAMEN YASAKLANIYOR”

1925 yılında Şeyh Sait isyanı ile birlikte çıkan Takrir-i Sükun Kanunu ile birlikte toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin yasaklandığını belirten Özşeker; “1926 ve 1927 yıllarında 1 Mayıs sınırlı olarak kutlanıyor. 1927’den sonra 1 Mayıs kutlamaları 1976 yılına kadar tamamen yasaklanıyor” diye konuştu. Özşeker, sunumunda ayrıca Türkiye Cumhuriyeti’nde gerçekleştirilen ve yasaklanan 1 Mayıs kutlamalarını da anlattı. Özşeker, sunumunun ardından katılımcıların sorularını da cevapladı.

UĞUR AKAGÜNDÜZ