Edirne Yerel Tarih Grubu’nda “Küçük Paris” Konuşuldu
Edirne Yerel Tarih Grubu, bu haftaki toplantısında Trakya Üniversitesi önceki rektörlerinden Prof. Dr. Osman İnci’nin sunumuyla Karaağaç Mahallesi konusunu ele aldı.
Karaağaç’ın Osmanlı döneminden günümüze gelene kadar geçirdiği, işgaller, sosyolojik ve mimari yapısındaki değişiklikleri anlatan İnci; “17’inci yüzyılda nüfusun yüzde 99’u gayrimüslimken 19’uncu yüzyılda Osmanlı, yabancı tüccarlara Osmanlı topraklarında ikamet hakkı verir. Buna bağlı olarak demografik değişim hızlanır. Tren istasyonu açılınca, yapılaşma ve nüfus artışı hızlanırken, köyden ilçeye evrilir ve Karaağaç Belediyesi kurulur. Dutluk ve ipekböceği, koza fabrikaları, bağcılık ve şarap üretimi ve tarım gelişir. Karaağaç’ın geçmişten günümüze tarih sürecini inceleyen, araştıran çalışma sayısı sınırlıdır. Edirne hakkında yapılan çalışmalarda, yazılan eserlerde Karaağaç’ı anlatan bölüm ya birkaç satır ya da hiç yok. Oysa Karaağaç, Müttefikler Arası Trakya Hükümeti’nde iki merkezden birisidir. Karaağaç Mahallesi, yıllar içerisinde savaşlar, antlaşmalar, işgaller, direniş, referandum, devletlerarası el değiştirme ve mübadele gibi pek çok siyasi, tarihi ve sosyolojik olaya tanıklık etmiştir” dedi.
“GENİŞ BİR YELPAZEYLE KARŞILAŞIYORUZ”
Değişik kültür ve gelenekten insanların bir arada yaşadığı Karaağaç’ta, geleneksel konut mimarisinin de geniş bir yelpazesiyle karşılaşıldığını söyleyen Prof. Dr. İnci; “Yerleşim planlaması Grid mimarisi özelliklerini içerir. Karaağaç konut mimarisi, yüksek lisans ve doktora tezi konusu olmuştur. Özellikle mimar ve sanat tarihçilerinin ilgi odağı olmuştur. İlk ne zaman, kimler tarafından yerleşim alanı olarak kurulduğu konusunda bilgiler sınırlıyken, Truva kahramanı Agamemnon’un oğlu Orestes adına isimlendirildiği, Orestia veya Orestias adıyla Bizans döneminde antik kent olduğu düşünülmektedir. Buna karşın Karaağaç’ta antik kent bulgusu bulunamadı. Karaağaç’la ilgili 16’ncı yüzyıl öncesinde yazılı kaynağa rastlanamazken, Edirne’nin fethi yıllarında ‘Maraş köyü’ olarak geçmekte. 1543’te köy halkı anlaşamadığından Eski Maraş ve Yeni Maraş olarak ikiye ayrılır. Kaynaklarda Karaağaç olduğu değerlendirilen Eski Maraş’tan, ‘ormanlık, nehirlerle çevrili, serin, sakin’ olarak söz edilir. 19’uncu yüzyıl seyyahları da Karaağaç’tan ‘Rum Köyü’ olarak bahsederler. Karaağaç adının, yerleşimin güney kısmındaki Karaağaç ormanlarından geldiği tahmin edilirken, batılı seyyahlar 17’nci yüzyılda Karaağaç’tan bahsederler. Bazı seyyahlar, Karaağaç’tan ‘Kara Gach, Caragatch’ adlarıyla söz ederler” diye konuştu.
“KARAAĞAÇ’IN YAZGISI BALKAN SAVAŞLARIYLA DEĞİŞMEYE BAŞLADI”
1828-1829 ve 1877-1878 işgallerinden Karaağaç’ın etkilendiği düşünülmezken, 1912-1913 Balkan savaşlarıyla Karaağaç’ın yazgısı değişmeye başladığını belirten Prof. Dr. İnci; “30 Mart 1913’teki Londra Mütarekesiyle Karaağaç, Midye-Enez hattının batısı Müttefiklere bırakılmıştır. Enver Bey komutasındaki birlikler 21 Temmuz 1913’te Edirne’yi geri alarak, emrindeki gönüllülerle Meriç Nehri’ni geçerek Batı Trakya’ya ilerlemeye başladı. Bu süreçte tarihte ilk kez Batı Trakya Türk Cumhuriyeti kuruldu. Gümülcine başkentliğindeki cumhuriyetin, 55 günle ömrü kısa oldu. Kuvayi Milliye, ilk kez burada Balkanlar’da kullanılırken, bu oluşuma doğuda ‘milli’, güneyde ‘çete’ denildi. İstanbul Antlaşması’yla Karaağaç ve Dimetoka, tekrardan Osmanlı Devleti’ne katıldı. 6 Eylül 1915’teki Sofya Antlaşması ile Karaağaç Bulgarlara verildi. 1’inci Dünya Savaşı sonrası 27 Kasım 1919’daki Paris Neuilly Antlaşması Karaağaç, Dimetoka, Sofulu, Dedeağaç, Gümülcine ve İskeçe’yi kapsayan Batı Trakya’nın güneyi, ‘Müttefikler Arası Trakya Hükümeti’ adıyla Fransız askeri idaresine bırakılırken, Bulgarlar bölgeden çekildi. Hükümetin merkezleri olarak İskeçe, Gümülcine ve Karaağaç belirlendi. Hükümetin Valisi General Charpy, 1919’un mayıs ayında referandum yaptı. Bölgenin Osmanlı’ya ya da Yunanistan’a bırakılmasının oylandığı referandum sonucunda Yunanistan kazandı. Yunanistan, 23 Mayıs 1920’den itibaren Batı Trakya’yı işgale başladı. 11 Ekim 1922’deki Mudanya Mütarekesi’nde sınır Meriç Nehri olarak belirlendi. 24 Temmuz 1923’teki Lozan Barış Antlaşması sonucu Karaağaç ve Bosnaköy, Türkiye Cumhuriyeti Devleti topraklarına bağlandı. 15 Eylül 1923 tarihinde Karaağaç, törenle Yunanistan’dan teslim alındı. Lozan görüşmelerinde Atatürk’ün özellikle istediği Osmanlı borçlarına karşılık ve özellikle İzmir’in işgalindeki yıkım ve yağma karşılığı için Yunanistan’dan istenen 4 milyar Fransız altın lirası tazminatının, İngilizlerden borç istenmesine karşın ödenemedi. Türkiye ısrar edince Yunanistan, Karaağaç ve Bosnaköy’ü Türkiye’ye bırakmayı kabul etti” ifadelerine yer verdi.
ŞENER ŞENTÜRK
